Խ․Աբովյանի անվան հայկական պետական

մանկավարժական համալսարան հիմնադրամ

ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

Թեմա՝ Նախադպրոցականի կապակցված խոսքի զարգացումը ավագ խմբում

Կատարող՝ 114 մսուր-մանկապարտեզի դաստիարակ Լուսինե Մնացականյան

ԵՐԵՎԱՆ- 2023

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ——————————————————————— 3

ԳԼՈՒԽ 1

1. 1. ՆԱԽԱԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՏԱՐԻՔԻ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԲԱՆԱՎՈՐ ԽՈՍՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ _______________ 6
   2. ԵՐԵԽԱՅԻ ԽՈՍՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ ____________________________________________________________ 12

ԳԼՈՒԽ 2

ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ՄԱՍ __________________________________________ 15

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ______________________________________ 18

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ ______________________ 19

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Երեխաների խոսքի զարգացումը կապված է երեխաների անհատական առանձնահատկություններից, տարբեր է նաև նրանց խոսքի զարգացման ընթացքը: Երեխաների մի մասը ուշ է խոսում, ոմանք հասկանում են շրջապատի խոսքը, բայց չեն արտահայտվում: Երեխայի խոսքը ամենից առաջ զարգանում է շրջապատի հետ հաղորդակցման ընթացքում: Ուստի կարևոր է շրջապատող մարդկանց գրագետ, ճիշտ խոսքը, երեխայի խոսքի ձևավորման ղեկավարումն ու վերահսկումը:

Երեխայի բանավոր խոսքի զարգացման ամենաարդյունավետ ձևը բնական հաղորդակցումն է: Դրա համար պետք է երեխայի համար ստեղծել բնական հաղորդակցության ձևեր: Երեխայի ցանկացած գործունեության ժամանակ պետք է քաջալերել երեխայի արտահայտվելու ցանկությունը, հնարավորություն տալ երեխային ազատ, անկաշկանդ խոսելու, քանի որ, որքան մեծ է երեխայի արտահայտվելու, խոսելու ցանկությունը, այնքան մեծ է նրա խոսքի հղկված լինելը:

Խոսքի զարգացման գործընթացում առանձնապես շեշտադրված է երեխաների հաղորդակցման լիիրավություննը, շրջապատի մարդկանց հետ հարաբերությունները կարգավորելու ունակությունը, հնչյունային մշակույթի զարգացումը ինչի կարիքն առանձնապես շատ ունեն ժամանակակից երեխաները:

Խոսքը` որպես հաղորդակցման միջոց, զարգացման, շրջապատող աշխարհի մասին երեխաների պատկերացումների ընդլայնման, բառապաշարի հարստացման համար պետք է ստեղծել երեխայի համար զարգացնող միջավայր, խրախուսել երեխայի հաղորդակցման փորձերը, ընդգրկել երեխային զրույցի, երկխոսության մեջ:

Խոսքի զարգացումը նախադպրոցական հաստատություններում կապված է բոլոր բաղադրիչների հետ, այսինքն՝ ցանկացած իրավիճակում գերակա խնդիրը երեխայի բանավոր խոսքի զարգացումն է, իսկ գրավոր խոսքը մանկապարտեզում երեխաները արտահայտում են միայն նկարչության միջոցով:

Հետազոտության արդիականությունը՝ երեխայի խոսքի զարգացումը նախադպրոցական մանկավարժության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է: Խոսքի շնորհիվ է տեղի ունենում նախադպրոցականի հոգեկան զարգացումը, սոցիալականցումը, ձևավորվում է նրա ներաշխարհը: Նախադպրոցական տարիքում խոսքի զարգացման խնդիրներից առանձնահատուկ կարևորվում են կապակցված խոսքի ձևավորումն ու զարգացումը, քանի որ կապակցված խոսքի միջոցով է իրականացվում լեզվի և խոսքի հիմնական` հաղորդակցման գործառույթը: Կապակցված խոսքը մտավոր գործունեության բարձրագույն ձևն է, այն որոշում է երեխայի խոսքային և մտավոր զարգացման մակարդակը:

Հետազոտության նպատակը՝ բացահայտել ավագ նախադպրոցականի կապակցված խոսքի զարգացման խնդիրները, հիմնավորել դրանց իրականացման մանկավարժական պայմանները։

Հետազոտության խնդիրները՝

• Ուսումնասիրել ավագ նախադպրոցականների կապակցված խոսքի դրսևորումները, զարգացման աստիճանը, հաղորդակցման դժվարությունները:
• Բացահայտել համատեղ գործունեության ընթացքում ավագ նախադպրոցականի կապակցված խոսքի զարգացման բովանդակությունը, որոշել ավագ նախադպրոցականի կապակցված խոսքի զարգացման չափանիշների ցուցանիշներն ու մակարդակները:
• Մշակել պարապմունքներ՝ ուղղված ավագ նախադպրոցականի կապակցված խոսքի զարգացմանը:
• Մշակել և փորձարարաությամբ ստուգել համատեղ գործունեության ընթացքում կապակցված խոսքի զարգացման մանկավարժական պայմանների արդյունավետությունը:

Ուսումնասիրվող նյութը ցույց է տալիս, որ երեխայի երկար ժամանակ մակապարտեզում գտնվելը բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում նրա խոսքի զարգացման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների համար:

Խոսքը երևան է գալիս մարդու՝ այլ մարդկանց հետ հղորդակցվելու պահանջմունքից: Այդ պատճառով երեխայի ներառումը սոցիալական միջավայրի մեջ և նրա սոցիալական կապերի պլանավորված ընկալումը համարվում են նրա խոսքի զարգացման հիմնական պայմաններից մեկը, երեխաների բանավոր խոսքի զարգացումն իրականանում է գործունեության ընթացքում, և խոսքի զարգացման շարժիչ ուժը համարվում է հաղորդակցման անհրաժեշտությունը:

Շատ կարևոր է , որ նախադպրոցական հաստատություններում երեխայի բանավոր խոսքի զարգացման ուղղությամբ աշխատանքները իրականացվեն ոչ միայն նմանակման մեթոդի հիման վրա, այլ նաև բառի իմացության ստեղծագործական կազմակերպման վրա:

Նախադպրոցական հաստատություններում խոսքի զարգացման լավագույն մեթոդ է խաղը: Հենց խաղի ժամանակ է երեխան սովորում ընդհանրացնել առարկաներն ու գործողությունները, օգտագործում բառի ընդհանրացված նշանակությունը: Խաղի մեջ ներգրավվելը երեխայի համար պայման է ստեղծում մտավոր գործունեության զարգացմանը:

Աշխատությունը բաղկացած է բովանդակությունից, ներածությունից, հիմնական գլուխներից, հետազոտական մասից, եզրակացությունից և գրականության ցանկից:

ԳԼՈՒԽ 1

1. 1. ՆԱԽԱԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՏԱՐԻՔԻ ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԿԱՊԱԿՑՎԱԾ ԽՈՍՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Բանավոր խոսքը մարդու մտավոր կարողությունների կարևոր դրսևորումներից է: Բանավոր խոսքի զարգացումը տեղի է ունենում մարդու կյանքի ողջ ընթացքում և այն անընդհատ ենթարկվում է մշակման և հետևողական լինելը պարտադիր է:

Նախադպրոցական հաստատություններում բանավոր խոսքի զարգացումն հենվում է բացառապես լեզվի իրական գործառության վրա: Բանվոր խոսքին տիրապետում են խոսելու միջոցով և կարևոր խնդիր է, երբ երեխային իր խոսքի նկատմամբ ներշնչում ենք վստահություն և տալիս հնարավորություն անկաշկանդ խոսելու և արտահայտվելու: Երեխայի համար պետք է անընդհատ ապահովել շփման ու հաղորդակցման համար լիարժեք պայմաններ: Երեխան պետք ՝ է վստահի և ցանկանա խոսել, հաղորդակից դարձնել իր մտքերին, պամել իր ներսում եղած խոհերի մասին: Դա հնարավոր է ապահովել միայն համապատասխան միջավայրի, բարjացակամ վերաբերմունքի և ուշադիր, հետաքրքրասեր ունկնդրության մթնոլորտ ստեղծելու դեպքում:

Բանավոր խոսքի զարգացման ամենաարդյունավետ ձևը բնական հաղորդակցումն է: Հնարավոր է, և անհրաժեշտ բնական հաղորդակցության ձևերի բազմազանություն ապահովել: Երեխայի ցանկացած գործունեության ժամանակ քաջալերվում է նրա արտահայտվելու ցանկությունը, հնարավրություն տրվում ազատ անկաշկան խոսելու միջոցով ընդլայնելու խոսքային հանարավորությունները: Որքան մեծ է երեխայի արտահայտվելու և խոսելու ցանկությունը, այնքան նա փորձում է հասկանալի լինել, հետևապես, եթե ապահովվում է ակտիվ լեզվագործունեություն` դրա հետ մեկտեղ մշակվում և հղկվում է խոսքը:[1]

Կարևոր է նաև երեխայի մոտ լսելու կարողության կենտրոնացման հնարավորությունները: Մնալով այլ հնարավորության սահմաններում մշակվում է նրա դիմացինի խոսքի նկատմամբ ուշադիր և հարգալից լինելու վերաբերմունքը: Իսկ տրամաբանված խոսքի կառուցումը կազմակերպում է երեխայի լիարժեք և կապակցված խոսքը:

Բանավոր խոսքի զարգացումը չի կարող առանձնացվել մտավոր զարգացումից: Անընդհատ մտավոր գործունեություն կատարող երեխայի միտքը գնալով ավելի կազմակերպված է դառնում, հետևապես նաև խոսքն է լինում տրամաբանված և իմաստալից: Սահուն խոսքը կազմակերպված խոսքի արդյունքն է :

Նախադպրոցական տարիքի երեխաների կապակցված խոսքի մշակումը հիմնականում տեղի է ունենում երկխոսության և մենախոսության ուսուցման միջոցով: Երկխոսության ձևավորման կարևոր նախապայման է դաստիարակի և երեխաների շփումը: Եվ այդ ընացքում կազմակերպվում է խոսքի զարգացման ուղղությամբ նպատակային զրույցներ:

Նախադպրոցականի ընդհանուր զարգացման և մտավոր դաստիարակության խնդիրների համակարգում առանձնանանում է խոսքի զարգացումը: Այս տարիքում բարելավվում է հնչյունների և առոգանության տարբերումը: Ակտիվանոմ է խոսքը: Երեխաները հաջողությամբ նմանակում են կենդանինների ձայները, տարբերակում կենդանիների խոսքն ըստ առոգանությամբ: Հետաքրքրություն է առաջանում խոսքի ռիթմի նկատմամբ, և զարգանում է խոսքի քերականական կողմը: Երեխաների հետ ձեռք բերած լեզվական գիտելիքների հիման վրա իրականացվում է բառաստեղծման երևույթը: Հասակակիցների հետ հաղորդակցման ընթացքում երեխաների խոսքը կրում է իրադրային բնույթ, իսկ մեծահասակների հետ հաղորդակցվելիս արտաիրադրային:[2]

Ուստի կարևոր է երխայի ձեռք բերված գիտելիքները զարգացնել հաղորդակցման ընթացքում, որպեսզի երեխան ճիշտ առոգանությամբ, արտաբերի հնչյունները բանավոր խոսքի ընթացքում:

Երեխայի խոսքի զարգացումը սկսվում է ծննդյան առաջին օրվանից: Բոլոր երեխաների մոտ կան կենսաբանական բնածին խոսքային կարողություններ, այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր երեխա օժտված է ինքնատիպ անհատական առանձնահատկություններով:

Վաղ տարիքում երեխաները իրենց խոսքային հմտությունները և աշխարհի մասին իրենց իմացությունները զարգացնում են ծնողների և իրենց շրջապատող այլ մեծահասկաների հետ շփման նրանց կողմից ցուցաբերված օգնության շնորհիվ: Թե ՛ ընտանիքում և թե՛ մանկապարեզում երեխայի խոսքի հետ կապված խնդիրները պետք է առաջնային դարձնել:

Վաղ խոսքային զարգացումը տեղի է ունենում զարմանալի ձևով: Երեխաները ստեղծագործում են ,նրանք համարձակ են, անկեղծ և շատ հաճախ նույնիսկ ծիծաղելի, երբ նոր է զարգանում և ձևավորվում երեխայի խոսքը: Ծնողների համար ամենահետքրքիր պահը այն է, երբ երեխան դառնում է լեզվի կրող:

Բոլոր երեխաների մոտ խոսքային հմտությունները ձեռք է բերվում միևնուն ժամանակահատվածում: Մինչև վեց ամսականը մայրենի լեզվի մշտական շփումը նրանց առանձնապես ուշադիր է դարձնում հենց այդ լեզվի նկատմամբ:

Չնայած բոլոր երեխաների մոտ էլ կան խոսքային կարողություններ, յուրքանչյուր երեխա օժտված է ինքնատիպ խոսքային կարողություններով: Որոշ փոքրիկներ համեմատաբար կարող են լռակյաց լինել մինչև երկու տարեկան, նոր բառեր հորինել առարկաների դասակարգման համար:

Երեխաները վաղ տարիքում իրենց լեզվական հմտությունները և ընդհանրապես իրենց իմացությունները զարգացնում են մեծահասակների, իրենցից առավել փորձառու մեծերի կողմից ցուցաբերված օգնության միջոցով:

Երեխաների և ծնողների միջև հաղորդակցությունը սկսում է ամենավաղ մանկությունից: Ծնողները հաճախ բնազդաբար երկար զրուցում են նորածինների հետ՝ կրկնելով որոշ հարցեր, սակայն գիտակցելով, որ երեխան չի կարող իրենց հարցերին բառերով պատասխանել, սակայն երեխան հասկանում է ամեն ինչ և հաճախ պատասխանում է ձայնարկությունների, ծիծաղի և այլ դրսևորումների միջոցով:

Երեխաների հետ խոսելիս ծնողները կամ այլ մեծահասակներ կիրառում են հատուկ խոսելաձ, որը կոչվում է «ծնողական»: Նրանք խոսում են դանդաղ՝ հնչյունները ուժեղ շեշտելով: Երեխաների հետ խոսելիս մեծահասակները փոխում են իրենց ձայնի երանգը, որի արդյունքում երեխաները սովորում են ձայնի բարձր և ցածր աստիճանները:[3]

Երեխայի խոսքի զարգացման ուղղությամբ տարվող աշխատանքները նախադպրոցական հաստատություններում իրականացվում է լեզվի հնչյունների համակարգի, բառապաշարի ձևավորման, քերականական կառուցվածքի յուրացման միջոցով, ինպես նաև գեղարվեստական գրականության ընթերցումների շնորհիվ երեխայի գիտակցությանն է հասնում այն գաղափարը, որ առարկաները և երևույթները արտահատվում են բառերի միջոցով և ունեն որոշակի նշանակություն: Իսկ արդեն մտքի առավել ճիշտ արտահայտման համար հարակավոր է ընտրել իմաստով համապատասխան բառեր: Այս ամենը երկարատև աշխատանք է պահանջում և՛ ծնողները, և՛ նախադպրոցական հաստատության մանկավարժները պետք է ջանք ու եռանդ չխնայեն երեխայի խոսքի զարգացաման ուղղությամբ տարվող աշխատանքներում:

Խոսքի ուսուցումը անհատի ձևավորման, ազգային մշակույթի հիմնական տարրերից է, սերտորեն շաղկապված մտավոր, բարոյական, գեղագիտական դաստիարակության հետ:[4] Պետք է նախ երեխային սովորեցնել խոսքի հնչյունների կուլտուրան, հասնել բառերի և հնչյունների մաքուր արտաբերմանը, ընդարձակել երեխայի բառապաշարը, սովորեցնել խոսքը կառուցել քերականորեն ճիշտ, պատասխանել և՛ կարճ, և՛ ծավալուն նախադասություններով և ամենակարևորը զարգացնել կապակցված ինքնուրույն խոսք: Այսինքն՝ նախադպրոցականի խոսքի զարգացման նպատակն է հասնել նրան, որ երեխայի խոսքը լինի հասկանալի, արտահայտիչ, հստակ, գրագետ:

Խոսքի զարգացման լավագույն մեթոդ է երեխաների հետ խոսքաշաժողական վարժությունների անցկացումը, պետք է ուշադիր լինել, որ խոսքն ու շարժումը միաժամանակ ուղեկցեն իրար: Խոսքի հնչելուն համընթաց կատարվի համպատասխան շարժում: Նմանատիպ վարժությունների ժամանակ ամրապնդվում է երեխաների մկանները, բարելավվում շարժումների կոորդինացումը և այս ամենը նպաստում է ընդհանուր և նուրբ մոտորիկայի, խոքի արագ զարգացմանը:

Խոսքի զարգացման գլխավոր նպատակը երեխայի կողմից մայրենի լեզվի ստեղծագործաբար յուրացումն է: Եվ երեխայի խոսքը ամենից առաջ զարգանում է շրջապատի հետ հաղորդակցման ընթացքում, ուստի շատ կարևոր է, երբ երեխան շրջապատում լսում է ճիշտ և գրագետ խոսք: Ինչպես նաև, գրագետ խոսք ունենալու համար պետք է ստեղծել զարգացնող միջավայր, խրախուսել երեխաների հաղորդակցման փորձը, խթանելով զրույցի, երկխոսության մեջ մտնելու մղումները:

«Երեխայի խոսքի զարգացումը դիտարկվում է հասակակիցների և մեծահասակների հետ շփման համատեքստում»:

Թե՛ ծնողները թե՛ նախադպրոցական հաստատության մասնագետները կարող են խթանել երեխայի խոսքի զարգացումը՝ խրախուսելով նրան հաճախակի խոսքի բռնվել այլ երեխաների հետ: Հաճախ պետք է քաջալերել երեխային ունկնդրելու ամենատարբեր ձայներ ու պատմելու դրանց միջև եղած տարբերությունների մասին, նմանակելով այդ ձայները, տալով առարկաների անունները երեխան զարգացնում է իր խոսքը: Մեծահասկները երեխայի հետ շփվելիս պետք է խոսեն հստակ, բառերը արտահայտեն հատ- հատ, խոսեն ավելի երկար դադարներով, քանի որ արագախոսությունը կարող է շփոթեցնել երխային: Երեխաների հետ խոսելիս շատ կարևոր է նախադասությունների պարզ արտահայտելը. պետք չէ կիրառել թոթովախոս լեզուն: Եվ կարևոր է հիշել, որ ծնողները հենց իրենք են իրենց երեխայի ամենակարևոր ուսուցիչը: Ծնողն է, որ երեխայի հոգում սեր և հոգատարություն է սերմանում ուսումնառության նկատմամբ և դրանց հետ կապվածության հիմքեր գցում, որն ուղեկցում է երեխայի ողջ հետագա կյանքի ընթացքում: Ծնողի օգնությամբ երեխան կարող է ունենալ հստակ և պարզ խոսք: «Այնքա՜ն ծանոթ և այնքա՜ն անծանոթ մեր երեխան», ձեռնարկ ծնողների համար գրքում նշվում է. «Ծնողները իրենց երեխաների լեզվի առաջին, ուրեմն նաև շատ կարևոր ուսուցիչներն են, որոնք ուղղորդում և զարգացնում են երեխայի խոսքը»[3]:

Շատերը թյուրիմացաբար կարծում են, որ երեխայի խոսքը զարագնում է այն ժամանակ , երբ երեխան հաճախում է դպրոց: Սակայն իրականում երեխայի խոսքային ճիշտ դրսևորումները զարգանում են նախադպրոցական տարիքից:

Նախադպրոցական հաստատության կարևորագույն զարգացման խնդիրներից է երեխայի կապակցված խոսքի զարգացումը, բառապաշարի հարստացումը, հչյունային կուլտուրայի դաստիարակումը, քերականորեն ճիշտ խոսքի ձևավորումը, ինչպես նաև երեխաների գեղարվետսական գրականության հետ ծանոթացումը:

Եվ այսպիսով, երեխայի խոսքի զարգացման համար կարևոր է նրա կյանքի ճիշտ կազմակերպումը: Դա տարիքային և անհատական առանձնահատկությունների հաշվառումն է, երեխայի կյանքի ռեժիմի պահպանումը, խաղի և պարապմունքների բովանդակությունն ու բնույթը, երեխաների կողմից անգործունյա, սպասողական վիճակի ու շտապողականության բացառումը և երեխաների ներգրավումը համատեղ աշխատանքի մեջ: Եվ հաճախ հենց երեխայի ներկայությամբ պետք է դիտարկումներ կատարել նրա խոսքը ճիշտ և հստակ արտահայտելու նպատակով:

Իտալացի մանկագիր Ջանի Ռոդարին իր «Ստեղծագործական երեևակայության քերականությունը» գրքում նշել է. «Եթե ֆանտազիային այնպիսին տիրապետեինք, ինչպես տրամաբանությանը, հորինելու արվեստը կբացահայտվեր»,:[4] Շատ կարևոր է երեխային սովորեցնել հորինել պատմություններ, շեշտադրելով երեխայի երեևակայության զարգացման վրա, որին զուգահեռ զարգանում է երեխայի բանավոր խոսքը (հեքիաթների հորինում): Գրքի ողջ հիմքը խոսքի զարգացմանը նպաստող մեթոդներ են, հեղինակը սովորեցնում է երեխայի հետ միասին հորնել պատմություններ: Գրքում առաջարկվում է խաղալ բառերի հետ, օրինակ՝ երեխային տալ բառ և առաջարկել նրան «խաղալ» բառի հետ: Բառի կազմի մեջ մտնող հնչյուններով կազմել նոր բառեր, ապա այդ բառերով կազմել բառակապակցություններ կամ ավելի մեծ տարիքում նախադասություններ: Այս և նմանատիպ շատ հետաքրքիր մեթոդների շնորհիվ Ջանի Ռոդարին առաջարկում է երեխայի սխալը դարձնել զվարճալի պատումների աղբյուր և անկաշկանդ միջավայրում զարգացնել երեխայի խոսքը:

1.2 ԵՐԵԽԱՅԻ ԽՈՍՔԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆ ՈՒ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

Լեզուն նախ և առաջ հաղորդակցման միջոց է։ Շատ կարևոր է որ նախադպրոցական երեխայի մայրենի լեզվի ուսուցման և խոսքի զարգացման հիմնական նպատակը լինի շրջապատի հետ խոսքային հաղորդակցության ունակությունների ձևավորումն ու բանավոր խոսքի զարգացումը։
Խոսքի զարգացման հիմնական խնդիրներն են
1.ճիշտ արտահայտվելու կարողությունը,
2.բանավոր խոսքի հարուստ բովանդակությունը:

Լեզվի հիմնական միավորներն են հնչյունը, վանկը, բառը, բառակապակցություն, նախադասություն, տեքստը։

Երեխայի խոսքի զարգացման խնդիրներն են`

1. խոսքի հնչյունային կուլտուրայի դաստիարակում,
2. բառապաշարի զարգացում,
3. խոսքի քերականական կողմի, այսինքն՝ քերականական կառուցվածքի ընկալման ձևավորումը,
4. կապակցված խոսքի զարգացում (մենախոսություն և երխոսություն),
5. խոսքի և լեզվի տարրական երևույթների գիտակցման ձևավորում,
6. գեղարվեստական գրականության հետ ծանոթացում:

Խոսքի հնչյունային կուլտուրայի դաստիարակումը
Այս խնդիրը կապված է հնչյունների յուրացման և արտաբերման հետ:

Այն նախաձեռնում է`
. խոսքային լսողության զարգացում,
. ճիշտ հնչարտաբերում,
․ խոսքի արտահայտչական միջոցների տիրապետում, (ուժգնություն, առոգանություն, հնչերանգ, տեմպ):

Նախադպրոցական տարիքը համարվում է ամենաբարենպաստ ժամանակահատվածը խոսքի հնչյունային կուլտուրայի զարգացման համար:

Բառապաշարի զարգացում

Բառը խոսքի զարգացման ամենակարևոր միավորն է։Բառապաշարի տիրապետումը երեխայի խոսքի զարգացման հիմքն է: Բառերն արտահայտում են խոսքի բովանդակությունը։ Ցույց են տալիս առարկաներ, երևույթներ, նրանց միջև գոյություն ունեցող կապեր, գործողություններ, առարկաների որակներ, հատկանիշներ: Սովորելով բառերը՝ երեխան, իրականացնում է շրջապատի հետ հաղորդակցման խնդիրներ: Երեխայի բառապաշարի զարգացման մեջ կարևոր են բառի նշանակության յուրացումը, նրա տեղին օգտագործումը տարբեր իրադրություններում և հաղորդակցման մեջ:

Քերականական կառուցվածքի ձևավորումը

Առանց քերականության անհնար է խոսքային ճիշտ հաղորդակցում: Սա երեխայի համար փոքր֊ինչ բարդ է ընկալելը, ուստի նա լեզվի քերականական կողմը սովորում է գործնականում՝ մեծահասակի խոսքի ընդօրինակման և լեզվական ընդհանրացումների շնորհիվ:

Կապակցված խոսքի զարգացում

Այն իր մեջ ներառում է երկխոսության և մենախոսության կարողությունների զարգացում: Կապակցված խոսքը սկսում է ձևավորվել այն ժամանակ, երբ երեխան հաղորդակցվելու կարիք է ունենում։ Կապակցված խոսքի ձևավորումը սկսվում է երկխոսության կարողությունների զարգացումից։ Երկխոսության մեջ մտնելը նախադպրոցականի շփման հիմնական ձևն է:

Երկխոսության մեջ մտնելով երեխան սովորում է
. լսել և ճիշտ հասկանալ դիմացինի արտահայտած միտքը,
. ձևակերպել իր սեփական միտքը,
. լսել սեփական խոսքը,
․ հարցեր տալ և պատասխանել՝ օգտվելով լեզվական տարբեր միջոցներից:

Մենախոսության զարգացումը նախատեսում է տեքստը հասկանալու, վերապաատմելու և այն ինքնուրույն կառուցելու կարողություն:

Խոսքի և լեզվի տարրական երևույթների գիտակցման ձևավորում
Սա երեխային նախապատրաստում է լեզվի յուրացման գրաճանաչության փուլին։ Դաստիարակը զարգացնում է երեխայի բանավոր խոսքը, աշխատանք տանում բառերի հնչյունական վերլուծության ուղղությամբ, գիտակցաբար վերլուծում է բառը, վանկը, նախադասությունը:

Ծանոթացում գեղարվեստական խոսքի հետ

Խոսքի զարգացման խնդիրների մեջ իր առանձնահատուկ տեղն ունի նաև գեղարվեստական խոսքի հետ երեխայի ծանոթացումը: Այն կարևոր նշանակություն ունի երեխայի անձի ձևավորման համար որպես երեխայի խոսքի հարստացման սկզբնաղբյուր:

Գեղարվեստական գրականությունը հարստացնում է բառապաշարը, զարգացնում պատկերային խոսքը, գեղագիտական ճաշակը և նպաստում բարոյական հասկացությունների ձևավորմանը:

ԳԼՈՒԽ 2

ՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ՄԱՍ

Նախադպրոցական տարիքը խոսքի զարգացման առավել արագընթաց զարգացման փուլ է: Ժամ առ ժամ հարստանում և ակտիվանում է երեխայի բառապաշարը, հստակեցվում երեխայի բառերի արտասանությունը, զարգանում խոսքալսողական ընկալունակությունը: Սակայն անկայուն է երեխայի ձայնային ապարատը: Որոշ երեխաներ խոսում են շատ բարձր, իսկ որոշները ցածր:

Ինչպես արդեն նշել են երեխայի համար պետք է ստեղծել զարգացնող միջավայր, խրախուսեկ հաղորդակցման փորձերը, խթանելով զրույցի, երկխոսության մեջ մտելու մղումները:

Նշված միջոցները իրականացրել ենք գործնական պարապմունքների ժամանակ, պարապմունքները հագեցած են եղել դիդակտիկ նյութերով, տվյալ թեմային համապատասխան պատկերավոր նկարներով:

Աշխատանքը իրականացվել է 5-6 տարեկան երեխաների հետ հետևյալ թեմայով՝

Հեքիաթի մոդելավորում «Պույ-պույ մկնիկը»

Մկնիկ Ծառ

Կոկոս

Նպատակը՝ երեխաներին սովորեցնել երկրաչափական պատկերների միջոցով մոդելավորել հեքիաթը։

Խնդիրները՝ զարգացնել կապակցված ինքնուրույն խոսքը, երկխոսելու և մենախոսելու կարողությունը։

Վերջնարդյունքներ՝ սանը հորինում և կապակցված ներկայացնում է փոքրիկ պատմություններ, նկարագրում և բացատրում է որևէ երևույթ, մտքերն արտահայտում է տրամաբանական հաջորդականությամբ՝ կիրառելով հոմանիշ, հականիշ բառեր, ընկալում է ներկայացված պատմության կառուցվածքը՝ տարբերելով սկիզբը, ընթացքը և ավարտը։

Կապը չափորոշչի հետ՝ ԽՀ ա, բ, Ի գ, դ։

Անհրաժեշտ պարագաներ՝ գունավոր թղթերից կտրատված երկրաչափական պատկերներ, Պույ-պույ մկնիկի նկարը, հեքիաթի ձայնագրությունը։

Քայլերը՝ սաների մոտ հետաքրքրություն առաջացնելու համար, ցույց տալ մի ծրար և ասել, որ մեզ մեկը հյուր է եկել։ Առաջարկել գուշակել թե ո՞վ է մեր հերոսը։ Ցույց տալ մկնիկի նկարը ասել, որ նա Պույ-պույն է, ապա առաջարկել լսել հեքիաթի ձայնագրությունը։ Ձայնագրությունը լսելուց հետո վերլուծել հեքիաթը հարցերի միջոցով, ապա գրատախտակին ցուցադրել երկրաչափական պատկերները և անվանել դրանք հեքիաթի հերոսների անուններով։ Հեքիաթը մոդելավորել, ապա ևս մեկ անգամ կրկնել մոդելավորումը։ Պարապմունքը ամփոփել «Բութ մատիկը» գնահատման մեթոդով։

Ստորև կներկայացնեմ նախապատրաստական աշխատանքները երեխաների կողմից և հատված պարապմունքից։

ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Աշխատության թեման անսպառ ուսումնասիրության և վերլուծության երկարատև աշխատքն է պահանջում: Սակայն մի բան հստակ է, եթե մենք նպատակ ենք դնում զարգացնել երեխայի խոսքը, անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ որոշակի կոնկրետ գոտում նա ունի իր հետաքրքրությունները, առանձնահատկությունները: Դաստիարակի և երեխայի շփման մակարդակը, երեխայի վիճակն իմանալը այդ պահին խիստ կարևոր է: Դաստիարակը պետք է երեխաների շփման համար ստեղծի հարմարավետ պայմաններ, որպեսզի նրանք մեծանան նախաձեռնող, մտածող, ստեղծագործող և ինքնուրույն:

Երեխաների բանավոր խոսքի զարգացման համար մանկապարտեզներում պետք է ստեղծվի հաղորակցության հատուկ իրավիճակ, որտեղ դաստիարակը պետք է հատուկ խնդիրներ առաջադրի, իսկ երեխան ազատ և անկաշկանդ մասնակցություն ցուցաբերի այս իրավիճակներում, որի ընթացքում զարգանում է բառապաշարը, մտքի արտահայտման եղանակները, մի խոսքով ստեղծվում է այնպիսի իրավիճակ, որտեղ զարգանում է երեխայի խոսքը:

Երեխայի բանավոր խոսքի զարգացումը դիտարկվում է հասակակիցների և մեծահասակների հետ շփման համատեքստում: Եվ որքան շատ լինի շփումը հասակակիցների և մեծահասկների հետ, այնքան երեխան սովորելու և վերցնելու նյութ կունենա: Սակայն պետք է հիշել երեխայի խոսքը պետք է կառուցված լինի ճիշտ, իսկ ճիշտ և գրագետ խոսք երեխաները լսում և սովորում են մեծերից, քանի որ խոսքն ամենից առաջ զարգանում է շրջապատի հետ հաղորդակցման ընթացքում: Ուստի կարևոր է շրջապատող մարդկանց գրագետ, ճիշտ խոսքը:

Նախքան երխաների հետ զրույցի և երկխոսության մեջ մտնելը դաստիարակը պետք է երեխաների մեջ ձևավորի լսելու կարողություն, քանի որ սա զարգացվածության չափանիշ է. հնարավոր է երեխան ունենա շատ լավ խոսք, սակայն լսելու կարողությունը բացակայի նրա մոտ:

Ոստի մենք ՝ մանկավարժներս պարտավոր ենք երեխաների համար ստեղծել այնպիսի միջավայր, որ նրանց խոսքը զարգանա ճիշտ և գրագետ և ցանկացած պահի ուղղորդենք նրանց սիրել և պահպանել մայրենի լեզուն:

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. «Խոսքի զարգացման պարապմունքները մանկապարտեզի կրտսեր 2-րդ խմբում» մեթոդական ձեռնարկ, Երևան 2014թ.:
2. «Մայրենի լեզվի պարապմունքները մանկապարտեզի ավագ խմբում» ուսումնամեթոդական ձեռնարկ, Երևան 2011թ.:
3. Ասյա Հովհաննիսյան «Նախադպրոցական կրթական համակարգում մանկավարժական գնահատումը» մեթոդական ուղեցույց, Երևան 2008թ.:
4. Արևիկ Խուգեյան - «Մանկավարժության տեսություն և պատմություն» մասնագիտությամբ մանկավարժական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման ատենախոսության, Երևան 2016թ․։
5. Ջանի Ռոդարի «Ստեղծագործական երևակայության քերականություն» (Պատմություններ հորինելու արվեսի մասին) Երևան,Էդիթ Պրինտ, 2011թ.: